Το μικρό θέατρο της Αμβρακίας ήρθε στο φως το 1976, στο πλαίσιο των σωστικών ανασκαφικών ερευνών, που πραγματοποιήθηκαν από τη ΙΒ΄ Ε.Π.Κ.Α., υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου, κ. Ηλία Ανδρέου (νυν Επίτιμου Εφόρου Αρχαιοτήτων). (εικ.1)

Το «πλαίσιο των σωστικών ανασκαφών» περιελάμβανε τα εξής διαδοχικά σύνθετα στάδια:

1. Τον εντοπισμό επεξεργασμένου ογκολίθου κατά τις εκσκαφές θεμελίωσης οικοδομής σε οικόπεδο ιδιοκτησίας του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Άρτας στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου 13 και τη διακοπή των εργασιών.
2. Την έναρξη της ανασκαφικής έρευνας, τα πρώτα στοιχεία της οποίας οδήγησαν στην άμεση απόδοση των λειψάνων σε αρχαίο θέατρο.
3. Τη συνέχιση των ανασκαφών επί εξάμηνο υπό την άκρως επικίνδυνη «προστασία» ξύλινης αντιστήριξης των μεσοτοιχιών (εικ. 2) με αποτέλεσμα να αποκαλυφθεί οικοδομικό σύνολο θεάτρου (κοίλο, ορχήστρα, πάροδοι, προσκήνιο), οι μικρές διαστάσεις του οποίου (εικ. 3 α-β) οδήγησαν αμέσως τον ανασκαφέα να το αποδώσει στο μικρό θέατρο της Αμβρακίας που αναφέρεται από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα (ἐν δὲ Ἀμβρακίᾳ ἱερὸν τε τῆς θεοῦ καὶ ἡρῷον Αἰνείου πλησίον τοῦ μικροῦ θεάτρου). Το θέατρο είχε κατασκευαστεί πιθανότατα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πύρρου (296-272 π.Χ.), ο οποίος στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. μετέφερε την πρωτεύουσα του βασιλείου της Ηπείρου από την Πασσαρώνα της Μολοσσίας στην Αμβρακία. Το οικοδόμημα είχε καλύψει κατάλοιπα κυκλικών χώρων ελληνικών λουτρών του 4ου αι. π.Χ. με πολύχρωμα ψηφιδωτά δάπεδα από φυσικά χαλίκια (εικ. 4 α -β), καθώς και άλλες κατασκευές ενταγμένες στον αρχαϊκό πολεοδομικό ιστό της Αμβρακίας (θεμέλια οικιών, τμήματα αρχαίας οδού και δύο αγωγών του κεντρικού αποχετευτικού δικτύου, εικ. 5).
4. Τη συνεχή λεπτομερή αποτύπωση των διαδοχικών οικοδομικών λειψάνων.
5. Τις απαιτούμενες στερεωτικές εργασίες στο αρχαίο οικοδομικό σύνολο με επικεφαλής τον αρχιτεχνίτη Γιάννη Τσεύλικο, επί δεκαετίες αναστηλωτή των περισσότερων μνημείων της Ηπείρου, στον οποίο οφείλεται, επίσης, η αντιστήριξη των μεσοτοιχιών με τα συνεχόμενα τότε οικόπεδα, η διευθέτηση για την αποστράγγιση των νερών της βροχής από το κοίλο και τις παρόδους στο αρχαίο πηγάδι.
6. Την επί ένα ακόμα εξάμηνο ενασχόληση με τη σχεδίαση, συντήρηση και αποκόλληση των τμημάτων των ψηφιδωτών δαπέδων του λουτρού από ειδικευμένους συντηρητές της Διεύθυνσης Συντήρησης του ΥΠΠΟ με επικεφαλής τον Χρήστο Σκόρδα, καθώς και τη μεταφορά τους για λόγους προστασίας στην Τράπεζα της Παρηγορήτισσας, στην οποία στεγαζόταν τότε το πρώτο Αρχαιολογικό Μουσείο της Άρτας.
7. Τη συντήρηση των πολυάριθμων, ποικίλων και σημαντικών κινητών ευρημάτων στα εργαστήρια του Μουσείου Ιωαννίνων, καθώς και τη μελέτη τους, απαραίτητη για τη χρονολόγηση των διαδοχικών κατασκευών (150 νομίσματα, μεταξύ τους και χρυσό του Φιλίππου Β΄, πολλά θραύσματα ανθεμωτών ηγεμόνων καλυπτήρων και οπαίες κεραμίδες κατά μήκος του προσκηνίου, πολυάριθμα όστρακα αγγείων, τμήματα πήλινων ειδωλίων, χάλκινα αντικείμενα κ.ά.).
8. Τη βιβλιογραφική έρευνα για τη σύγκριση με άλλα θέατρα και την ακριβή χρονολόγηση της κατασκευής και της λειτουργίας των επάλληλων κτιριακών συνόλων.
9. Την εισήγηση στο ΥΠΠΟ για την απαλλοτρίωση όχι μόνον του ανεσκαμμένου χώρου, αλλά και των όμορων οικοπέδων, με σκοπό την μελλοντική πλήρη αποκάλυψη των καταλοίπων του θεάτρου, του λουτρού και, πιθανώς, άλλων κτιρίων, την ομόφωνη αποδοχή της από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και την έκδοση σχετικής απόφασης.
10. Την αντιστήριξη με λιθοδομή των πρανών της οδού Αγίου Κωνσταντίνου (εικ. 6) και τη διαμόρφωση σε πλατεία του υπερυψωμένου χώρου μεταξύ του αρχαίου θεάτρου και του σημερινού ναού του Αγίου Κωνσταντίνου, εν αναμονή της μελλοντικής συνέχισης της έρευνας.

Όλες οι παραπάνω εργασίες έγιναν το 1976 με την επιστημονική μέθοδο που εφαρμόζεται στις συστηματικές ανασκαφές, παρά τις συνεχείς πιέσεις του Εμπορικού Επιμελητηρίου Άρτας, ιδιοκτήτη του συγκεκριμένου οικοπέδου, για επίσπευση των ερευνών, προκειμένου να δοθεί άδεια και να ξεκινήσουν οι εργασίες ανέγερσης του κτιρίου των γραφείων του, χωρίς βέβαια να λείπουν και επεμβάσεις από άλλους τοπικούς και πολιτικούς παράγοντες.

Η ενασχόληση του ανασκαφέα με την έρευνα του Μικρού Θεάτρου δεν περιορίστηκε στο σύνολο των εργασιών που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά συνεχίστηκε με τη μελέτη όλων των ευρημάτων και τη δημοσίευση του μνημείου, τόσο στο Αρχαιολογικό Δελτίο του Υπουργείου Πολιτισμού, όσο και σε άλλα επιστημονικά περιοδικά.

Ηλίας Ανδρέου
Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων

Βιβλιογραφία

• Ανδρέου Η., ΑΔ 31 (1976), Χρονικά Β2, 199-201, Σχέδ. 1, πίν. 146-148.
• Ανδρέου Η., Το μικρό θέατρο της Αμβρακίας, στο Ηπειρωτικά Χρονικά 25 (1983), 9-23.
• Τζουβάρα-Σούλη Χ., Αμβρακία, Άρτα 1992, σελ. 36-40.
• Βλαχοπούλου Α., Ηγεμόνες κέραμοι με διακόσμηση από την Ήπειρο, Διδακτορική διατριβή, Ιωάννινα 1986, 120 κ.ε.
• Καλτσάς Ν., Πήλινες διακοσμημένες Κεραμώσεις από τη Μακεδονία, Διδακτορική διατριβή, Αθήνα 1988, 71 κ.ε.
• Ανδρέου Ι., Οικιστική Οργάνωση, στο: Σακελλαρίου Μ. Β. (επιμ.), Ήπειρος. 4000 Χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, Αθήνα 1997, 94 κ.ε.
• Μποσνάκης Δ.- Γκαγκτζής Δ.- Lange J.- Στέφωση M., Αρχαία Θέατρα, θέατρα θέας άξια, Αθήνα 2000, 112-113.