Πηγή: www.athinorama.gr

Τέλος φθινοπώρου και η παρθένα φύση της ορεινής Ηπείρου στρώνει το πιο κινηματογραφικό της χαλί, με τόνους του πράσινου, του κίτρινου και του πορτοκαλί να καθρεφτίζονται απ’ τα αιωνόβια δέντρα στις λίμνες και στα ποτάμια, θυμίζοντας πίνακα του Μονέ, από την εποχή που έστηνε το καβαλέτο του στον Σηκουάνα. Η πυκνή ομίχλη στεφανώνει τα ψηλά βουνά κι από κάτω πέτρινα χωριουδάκια στέκουν αγέρωχα, φιλεύοντας ένα καραφάκι τσίπουρο απ’ τη φρέσκια σοδειά όποιον ταξιδιώτη κάνει στάση στα μέρη τους.

Και, παρεμπιπτόντως, δεν είναι λίγοι –αλλά χιλιάδες– όσοι ενδίδουν στο κάλεσμα αυτής της εποχής: πάνω από 80% πληρότητα σε Ζαγόρι, Μέτσοβο, Τζουμέρκα και Ιωάννινα ανέφερε προ ολίγων ημερών η διευθύντρια τουρισμού της Περιφέρειας, Ιουλία Μαρκούλα, ενώ τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν στην ετήσια έκθεση του Insete έδειξαν 45% αύξηση του εξωτερικού τουρισμού συνολικά για την Ήπειρο, μεταξύ του 2017 και της χρονιάς που προηγήθηκε της πανδημίας. Δεν είναι να απορεί κανείς που νέες εθνικότητες, όπως οι Ισραηλινοί και οι Αμερικανοί, προστίθενται στη δεξαμενή ενός προορισμού με τόση ποικιλία να ανακαλύψεις, εάν έχεις γεμάτο το backpack σου και το ντεπόζιτό σου – σωτήρια η Εγνατία κι η Ιόνια.

Στο ταξίδι αυτό υπάρχει ένα στοιχείο που αναδύεται ως πρωταγωνιστής: είναι τα πέντε αρχαία θέατρα στους τέσσερις νομούς της Ηπείρου, από το μικρότερο που έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα στη χώρα μέχρι το μεγαλοπρεπές, 15.000+ θεατών θέατρο της Δωδώνης. Όλα τους βρίσκονται σε προχωρημένη φάση αποκατάστασης, ενώ ένα ευρύ δίκτυο επιχειρήσεων και τοπικών παραγωγών έχει ενεργοποιηθεί, προκειμένου να πλαισιώσει το νέο τουριστικό προϊόν που γεννιέται. Για να τα πάρουμε από την αρχή, η ιστορία της πολιτιστικής διαδρομής «Αρχαία Θέατρα της Ηπείρου» μάς πάει πίσω στο 2013 και στο Σωματείο Διάζωμα. Τότε σχεδιάστηκε και εγκρίθηκε ένα masterplan που αποτέλεσε πρωτιά σε ευρωπαϊκό επίπεδο: ένα ολιστικό στρατηγικό σχέδιο αξιοποίησης των αρχαίων θεάτρων όλης της περιφέρειας, το οποίο πέρα από την αποκατάσταση και την προστασία των μνημείων φιλοδοξεί να τα μετατρέψει σε ζωντανά κύτταρα του σήμερα, συνδεδεμένα με την τοπική οικονομία.

«Κάθε φορά αναζητούμε το στοιχείο εκείνο που είναι ταυτοτικό σε μια περιοχή και στην Ήπειρο τα θέατρα δεσπόζουν», μεταφέρει στο «α» ο πρόεδρος και ιδρυτής του σωματείου, Σταύρος Μπένος. «Τα αρχαία θέατρα αποτελούν γενικότερα το πιο προβεβλημένο και με ιστορικό βάθος μνημείο, συν το γεγονός ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση μιλάμε για πέντε αρχαιολογικούς χώρους με φοβερή ιστορία, τα θέατρα των οποίων διαφέρουν ως προς το χαρακτήρα τους».

Με προϋπολογισμό κοντά στα 40 εκατ. ευρώ, το πρόγραμμα εντάχθηκε στην προγραμματική του ΠΕΠ Ηπείρου που λήγει το 2023. Στο πλάνο περιλαμβάνεται κι ένα μείζον οδικό έργο στη Νικόπολη –ένας παρακαμπτήριος δρόμος της εθνικής οδού που θα ενοποιήσει τον αρχαιολογικό χώρο, προωθώντας έτσι την ένταξή του στην UNESCO– καθώς και την ανάπτυξη ενός cluster επιχειρήσεων, «οι οποίες θα λειτουργούν ως πρεσβευτές της διαδρομής και των θεάτρων», όπως εξηγεί η Γεωργία Κιτσάκη απ’ το φορέα υλοποίησης του έργου.

Πρόκειται για ξενοδοχεία, εστιατόρια και μικρούς παραγωγούς του αγροδιατροφικού τομέα που ενώνονται κάτω απ’ την ομπρέλα της διαδρομής, προκειμένου να την προωθούν αλλά και να προωθούνται από εκείνη. «Ακολουθούμε τις τάσεις που διαμορφώνονται διεθνώς και μιλάνε για βιωματικές προτάσεις, εναλλακτικό τουρισμό, επαφή με τους ανθρώπους, τα τοπικά προϊόντα και τη γαστρονομία», συμπληρώνει η ίδια. Τα θέατρα ανάβουν τη σπίθα για μικρές και μεγάλες εμπειρίες.

Νικόπολη, Κασσώπη, Γίτανα, Δωδώνη και Αμβρακία αρθρώνουν τη ραχοκοκαλιά ενός πρότυπου προγράμματος που φιλοδοξεί να ξεκλειδώσει όλες τις ομορφιές της Ηπείρου, σε 344 χλμ. πολιτιστικής διαδρομής. Διανύσαμε τις αποστάσεις, συναντήσαμε τους αρχαιολόγους, τους τοπικούς επιχειρηματίες και όσους εμπλέκονται άμεσα στο γιγαντιαίο αυτό εγχείρημα που βρίσκεται πλέον στη φάση της ολοκλήρωσης, και αναμεταδίδουμε.

Θέατρο Αρχαίας Νικόπολης: το «ζωντανό»

Όταν ο Οκταβιανός κατατρόπωσε τον Μάρκο Αντώνιο και την Κλεοπάτρα στη ναυμαχία του Ακτίου –μια μάχη που άλλαξε το ρου της ιστορίας, βάζοντας τέλος στην ελληνιστική περίοδο–, ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας έχτισε την «πόλη της νίκης» στο λαιμό της χερσονήσου και επιστρατεύοντας όλες του τις δυνάμεις τη μετέτρεψε σε περίοπτο κέντρο πολιτισμού, εμπορίου και, φυσικά, διοικητικού ελέγχου. Τα 150 εκτάρια αυτής της γης άκμασαν έως τα χριστιανικά χρόνια και σήμερα αποτελούν τη μεγαλύτερη σωζόμενη αρχαία πόλη, της οποίας το θέατρο αποτελεί ένα επιβλητικό και σπάνιο κράμα μεταξύ των δύο περιόδων. Διότι ενώ το κάτω κοίλο στηρίζεται στην πλάτη του λόφου, όπως δηλαδή σε όλα τα αρχαία ελληνικά θέατρα, η επέκτασή του (το επιθέατρο) χτίστηκε με την τεχνοτροπία των Ρωμαίων, δηλαδή με αντηρίδες. Περιμετρικά του αναλημματικού τοίχου, μάλιστα, βρέθηκαν υποδοχές για σκίαστρο, το οποίο απλωνόταν πάνω από τους θεατές για προστασία.

Νιώθεις πραγματικά ότι το θέατρο αναπνέει αυτήν τη στιγμή. Καθώς προχωρούσαν οι εργασίες, το μεγάλο μνημείο που αποκαλύφθηκε κάτω απ’ το χώμα με την υπομονή και τις ιατρικής ακρίβειας παρεμβάσεις των αρχαιολόγων αποκάλυπτε σταδιακά τον πλούτο του, όπως επιπλέον θολωτούς διαδρόμους που κανείς δεν ήξερε ότι υπήρχαν. «Αντιμετωπίσαμε το μνημείο σαν έναν ζωντανό οργανισμό και σταδιακά, βάσει όσων βρίσκαμε, καταθέταμε νέα αιτήματα για συντήρηση, ενώ όσον αφορά την κύρια αποκατάσταση, στις αρχές του επόμενου έτους παραδίδεται ένα θέατρο πλήρως προσπελάσιμο, και για άτομα με αμαξίδιο», αναφέρει ο επικεφαλής της ομάδας επίβλεψης και αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πρέβεζας, Βαγγέλης Παυλίδης. Οι διαδρομές θα διατρέχουν εσωτερικά κι εξωτερικά το θέατρο μέχρι τη στοά στη στέψη του κοίλου.

Plus εμπειρία: Απ’ την άλλη πλευρά του Αμβρακικού, στο Νεοχώρι Άρτας, ένα κτήμα βιολογικής καλλιέργειας με λιόδεντρα παράγει μια ετικέτα που έχει ταξιδέψει μέχρι τα ράφια των deli της Αμερικής. Το ελαιόλαδο «Poiema» –όνομα και πράγμα– είναι το απόσταγμα μιας προσπάθειας που ξεκίνησε το 2004, αλλά μόλις το 2018 βγήκε στην αγορά.

Από πίσω βρίσκεται ο πάτερ Βασίλης (Ρούσσας), ο οποίος μόλις ανέλαβε το οικογενειακό κτήμα φύτεψε νέες ποικιλίες και κυνήγησε την εκτόξευση της ποιότητας μέσω βιολογικής καλλιέργειας, προτού διαθέσει το προϊόν. Το αποτέλεσμα εγγράφεται στα διεθνή βραβεία που αποσπά κάθε χρόνο με τις ποικιλίες κορωνέικη και λιανελιά. «Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για premium κατηγορία», λέει ο ίδιος, «το 50% της επιτυχίας είναι στο χωράφι και το 50% στο ελαιοτριβείο, διότι ένα λάθος βήμα ή λίγες ώρες καθυστέρησης αρκούν για να αλλοιωθεί το προϊόν». Το κτήμα είναι επισκέψιμο (επικοινωνία στο 6981852962).

Θέατρο Αρχαίας Κασσώπης: το «γαντζωμένο»

Φωλιασμένο στην πλαγιά του Ζαλόγγου, σε απόλυτη αρμονία με το τοπίο, το μεγάλο αρχαίο θέατρο της πόλης που με έμπνευση και προοδευτικές μεθόδους έχτισαν οι Κασσωπαίοι, όταν αποσπάστηκαν απ’ την αρχαία Θεσπρωτία για να γίνουν ανεξάρτητο φύλο-κράτος, αποτελεί ένα μνημείο που προσφέρει ανάταση. Ειδοποιός διαφορά του σε σχέση με άλλα θέατρα είναι ότι δεν χτίστηκε πλησίον του εμπορικού-διοικητικού κέντρου: έχεις να διαβείς τα λιθόστρωτα δρομάκια –σε απόλυτο ιπποδάμειο σύστημα–, να βρεις ερείπια κτιρίων, την αγορά και το περίφημο «καταγώγιο» που ήταν μάλλον δημόσιος ξενώνας, και να ανέβεις σχεδόν μέχρι την ακρόπολη για να ελέγξεις την ακουστική του, με θέα απρόσκοπτη στη θάλασσα. Το ιδιαίτερο της τοποθεσίας οδήγησε στο να μη λιθολογηθεί μέσα στα χρόνια –πάνω απ’ το 80% του αρχικού δομικού υλικού έχει διασωθεί, προσφέροντας μια άνετη ανάγνωση στον επισκέπτη–, αλλά ταυτόχρονα άφησε το μνημείο έρμαιο στις δυνάμεις της φύσης, με κύριο πρόβλημα τις κατολισθήσεις. Γι’ αυτό και η αναστύλωση ξεκίνησε με τον αναλημματικό τοίχο, ενώ σταδιακά αποκαθίστανται οι πρώτες σειρές του κοίλου.

Plus εμπειρία: Το εμβληματικό μνημείο του Ζογγολόπουλου, με τις γιγαντόσωμες Σουλιώτισσες που απαθανατίζονται ένα βήμα πριν από την πτώση, δεν χρειάζεται συστάσεις. Ωστόσο, το ενσταντανέ που διαμορφώνει μαζί με τον αρχαιολογικό χώρο της Κασσώπης είναι μοναδικό. Οι αγέρωχες λευκές μορφές φέγγουν από μακριά, πάνω απ’ τα ερείπια της πόλης, σαν να μαρμάρωσαν αφότου την εγκατέλειψαν. Τόσο εναρμονισμένες και αιώνιες.

Θέατρο Αρχαίων Γιτάνων: το «παραποτάμιο»

Σε μια τοποθεσία περιτριγυρισμένη από βουνά, που εκτελεί χρέη φυσικού οχυρού, το Κοινό των Θεσπρωτών συσπειρώθηκε περί το 330 π.Χ. για να οικοδομήσει την πόλη του, η οποία άκμασε σαν πυρακτωμένη φωτοβολίδα για δύο αιώνες, προτού καταληφθεί απ’ τους Ρωμαίους. Ζωογόνο πηγή για το κάλλος όσο και για τον πλούτο της αποτελούσε ο ποταμός Καλαμάς (ο πλωτός Θύαμις κατά την αρχαιότητα) που έβρεχε τα πόδια της. Σε πρώτο πλάνο για να εντυπωσιάζει όσα πλοία προσέγγιζαν το λιμάνι της και, παραδόξως, έξω απ’ τα τείχη της πόλης, κατασκευάστηκε ένα ευμέγεθες θέατρο που χωρούσε πάνω απ’ τον μισό πληθυσμό, όπως υπολογίζεται. Πέρα από θεάματα, χρησιμοποιούταν και για πολιτικές συνεδριάσεις –δεν έχει ανευρεθεί βουλευτήριο στην περιοχή–, οπότε αποτελούσε από κάθε άποψη σημείο αναφοράς για την τότε κοινωνία, γεγονός στο οποίο συνηγορεί και ένα σπάνιο χαρακτηριστικό του: πολλά εδώλια φέρουν (τιμητικές) εγχάρακτες επιγραφές ανθρώπων που απελευθέρωσαν δούλους.

Plus εμπειρία: Αυτή την εποχή που τα αποδημητικά πουλιά ταξιδεύουν για θερμότερες χώρες, ο υγρότοπος στο Δέλτα του Καλαμά οργιάζει. Στο πολυποίκιλο μωσαϊκό του, το οποίο διακρίνεται σε 16 διαφορετικών τύπων οικότοπους, κάνουν στάση ερωδιοί, χαλκόκοτες, φοινικόπτερες κ.ά., ενώ έχουν καταμετρηθεί πάνω από 1.300 ποικιλίες φυτών.

Θέατρο Αρχαίας Δωδώνης: το «ενεργειακό»

Το πιο μεγαλοπρεπές, το πιο αποστομωτικό, το πιο υπερβατικό θεατρικό οικοδόμημα της Ηπείρου δεν χωράει σε μερικές αράδες. Σαν να μην κόπηκε ποτέ η μαντική βελανιδιά, κάτω απ’ την οποία η μυθολογία ήθελε να κατοικούν ο Δίας και η Διώνη, το ιερό και συνάμα πολιτικό-διοικητικό κέντρο των Ηπειρωτών αναβλύζει ενέργεια απ’ τη γη του, έτσι που πολλοί επισκέπτες βγάζουν τα παπούτσια τους ώστε να ενωθούν με το χώμα. Στη μία άκρη της πόλης, σε διαμετρικά αντίθετη θέση απ’ την πύλη της αρχαίας Δωδώνης, το εμβληματικό αρχιτεκτόνημα των (τουλάχιστον) 15.000 θέσεων και των 56 σειρών κόβει την ανάσα. Μοιραία, αναδείχθηκε πρωταγωνιστής τόσο του αρχαίου κόσμου με τους (πανελλήνιους) αγώνες των Ναΐων, όσο και στις ανασκαφικές επιχειρήσεις της εποχής μας.

«Με μια ματιά στο κοίλο του θεάτρου που εδράζεται στην πλαγιά, ο επισκέπτης μπορεί να αντιληφθεί όλη την πορεία αναστύλωσης του μνημείου μέσα στα χρόνια», σημειώνει η Χαρά Καππά από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, που επιβλέπει το έργο. «Το τρίτο διάζωμα δεν έχει υποστεί καμία παρέμβαση, είναι όπως βρέθηκε από την αρχική ανασκαφή, το δεύτερο είναι αποτέλεσμα της αναστύλωσης του ’60, όταν οι αρχαιολόγοι επανατοποθέτησαν ελεύθερα τα εδώλια σε θέσεις που πιθανόν βρίσκονταν, ενώ το πρώτο διάζωμα αποτελεί το απόσταγμα της τωρινής, ολιστικής και πλήρως μελετημένης αποκατάστασης που κάνουμε». Μια γερανογέφυρα που κινείται παράλληλα με το τόξο του κοίλου κατασκευάστηκε ειδικά για το θέατρο της Δωδώνης, ώστε να μεταφέρει με ασφάλεια τα εδώλια στο εργοτάξιο. Το μεγάλο στοίχημα είναι να προλάβουν τη φυσική φθορά, καθώς η απώλεια του υλικού υπολογίζεται στο 50% λόγω των ακραίων καιρικών μεταβολών στην κοιλάδα (έως και -17°C το χειμώνα).

Plus εμπειρία: Μια εις βάθος ανάγνωση της ντόπιας γαστρονομικής εξέλιξης στο πέρασμα της ιστορίας επιχειρεί εδώ και 13 χρόνια η Γαστρονομική Λέσχη Ηπείρου «Αλέξανδρος Γιώτης», αναβιώνοντας συνταγές και τεχνικές, όπως το αυθεντικό κλέφτικο. Διοργανώνει συμπόσια κυρίως έξω στη φύση, όπως τοτριήμερο μπάρμπεκιου και απόσταξης τσίπουρου που διοργάνωσαν μόλις στη Βίτσα (επικοινωνία στο 6977447313).

Θέατρο της Αρχαίας Αμβρακίας: το «μικρό»

Δυστυχώς, όλο το σπουδαίο παρελθόν της Αμβρακίας ως ακμαιότατης αποικίας των Κορινθίων βρίσκεται θαμμένο κάτω απ’ τη σημερινή Άρτα. Τα μόνα ορατά πειστήρια είναι τα θηριώδη τείχη που επιβιώνουν σε διάφορα σημεία, όπως και μια απρόσμενη έκπληξη που σε περιμένει στο κέντρο της πόλης. Μέσα στον αστικό ιστό, ανάμεσα στις πολυκατοικίες, ένα λιλιπούτειο κοίλο, το οποίο αναγνωρίζεται ως το μικρότερο θέατρο που έχει ανακαλυφθεί στη χώρα μας έως σήμερα, κοιτάει τον ουρανό. Για να είμαστε ειλικρινείς, ενδέχεται να ήταν βουλευτήριο, λόγω της ορθογώνιας διάταξης και του ότι οι προεδρίες απουσιάζουν. Το ενδιαφέρον είναι ότι κατασκευάστηκε πάνω σε πρότερα θεμέλια και ψηφιδωτά λουτρικής εγκατάστασης, τα οποία από κοινού με το θέατρο, μετά την αποκατάστασή τους, υπόσχονται ένα βίωμα παλίμψηστου στον επισκέπτη.

Plus εμπειρία: Ως γνωστόν, η πρώτη –και για έναν σχεδόν αιώνα– πρωτεύουσα του δεσποτάτου της Ηπείρου, μετά τη διάσπαση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ήταν η Άρτα, γεγονός που την προικοδότησε με μια σειρά εκκλησιαστικών μνημείων βαρύνουσας σημασίας, με εξέχον παράδειγμα την Παναγία Παρηγορήτισσα. Ο περίβλεπτος ναός είναι επηρεασμένος απ’ την τεχνοτροπία της Δύσης (γλυπτός διάκοσμος), ενώ εντυπωσιάζει ο τρούλος του που φέρει ψηφιδωτά κι είναι ευρηματικά στηριγμένος σε κίονες.

Άγγελος Κλάδης [email protected]

Ευχαριστούμε την Αναπτυξιακή Περιφέρειας Ηπείρου για την πρόσκληση και τη φιλοξενία.